Rynek pracy w Polsce w 2025 roku nadal opiera się na uregulowanych formach zatrudnienia, które wynikają z przepisów Kodeksu pracy. Wybór odpowiedniego rodzaju umowy wpływa nie tylko na stabilność zatrudnienia, ale również na prawa i obowiązki zarówno pracownika, jak i pracodawcy. W niniejszym wpisie przyjrzymy się wszelkim kwestiom dotyczącym tego tematu.
Rodzaje umów o pracę w Polsce
Zgodnie z aktualnymi przepisami, w Polsce obowiązują trzy główne typy umów o pracę tzn.: na okres próbny, na czas określony oraz na czas nieokreślony. Każda z nich ma inne przeznaczenie oraz konsekwencje prawne, powodując, że ich dobór zależy od specyfiki zatrudnienia i strategii kadrowej firmy.
Umowa na okres próbny
Umowa na okres próbny jest formą wstępnego zatrudnienia, zawieraną najczęściej przed podpisaniem dłuższej umowy. Ma na celu sprawdzenie, czy pracownik spełnia oczekiwania pracodawcy, a także czy sam odnajduje się w nowym środowisku pracy.
Cechy charakterystyczne:
- Maksymalny czas trwania to 3 miesiące,
- Może być zawarta tylko raz w danym stosunku pracy, chyba że zmieniają się warunki zatrudnienia,
- Okres wypowiedzenia zależy od długości trwania umowy i może wynosić od 3 dni do 2 tygodni.
Dlaczego pracodawcy ją wybierają:
- Pozwala na ocenę kompetencji pracownika bez długoterminowego zobowiązania,
- Zapewnia podstawowy zakres uprawnień pracowniczych tzn. wynagrodzenie, urlop proporcjonalny, składki ZUS.
W wielu firmach już na etapie zatrudnienia próbnego wdraża się system RCP, który pozwala na kontrolę obecności, spóźnień oraz wydajności pracownika od pierwszego dnia.
Umowa na czas określony
To jedna z najczęściej stosowanych form zatrudnienia, zwłaszcza w sektorze prywatnym. Umowy tego typu mają ściśle określony termin rozpoczęcia i zakończenia współpracy. Maksymalny czas trwania wszystkich zobowiązań tego typu zawartych z jednym pracownikiem to 33 miesiące. Łączna liczba takich umów nie może przekroczyć trzech. Czwarta z nich staje się bowiem automatycznie umową na czas nieokreślony.
Typowe zastosowania:
- Prace projektowe, sezonowe lub o charakterze tymczasowym,
- Zastępstwa za nieobecnych pracowników np. w przypadku urlopu macierzyńskiego lub długiej choroby.
Uprawnienia pracownika:
- Pełne prawa wynikające z Kodeksu pracy tj. ubezpieczenia, płatny urlop, zasiłki, ochrona zdrowia,
- Prawo do wypowiedzenia, jeśli przewidziano je w umowie.
Ten typ umowy często stosuje się w sektorach o dużej rotacji kadrowej lub w firmach testujących nowe stanowiska bez zobowiązania do stałego zatrudnienia.
Umowa na czas nieokreślony
To najbardziej stabilna forma zatrudnienia, preferowana przez większość pracowników. Stanowi wyraz zaufania pracodawcy do pracownika i jest często wynikiem dłuższej współpracy lub pozytywnego zakończenia okresu próbnego.
Najważniejsze zalety dla pracownika:
- Brak końcowego terminu umowy oznacza ciągłość zatrudnienia,
- Najpełniejsza ochrona prawna przed zwolnieniem – pracodawca musi podać konkretną przyczynę rozwiązania umowy,
- Wydłużone okresy wypowiedzenia w zależności od stażu pracy.
Uprawnienia pracownika:
- Pełny dostęp do urlopów, dodatków stażowych, premii i świadczeń socjalnych,
- Prawo do wynagrodzenia chorobowego i zasiłków zgodnie z ustawą.
Warto zaznaczyć, że w przypadku zakończenia zatrudnienia, pracownik może zostać zwolniony z obowiązku świadczenia pracy w okresie wypowiedzenia, co nie wyklucza konieczności wypłaty ekwiwalentu za urlop wypoczynkowy, jeśli nie został on wykorzystany. Praktyczne wypowiedzenie umowy o pracę staje się coraz częstszym scenariuszem, zwłaszcza w dużych firmach i instytucjach.
Różnice między typami umów o pracę
Rodzaj umowy | Czas trwania | Wypowiedzenie | Uprawnienia pracownika | Możliwość przedłużenia / zmiany |
Na okres próbny | Do 3 miesięcy | Tak, z krótkim okresem wypowiedzenia | Ograniczone, proporcjonalne | Tak, zwykle przejście na umowę czasową lub stałą |
Na czas określony | Do 33 miesięcy | Tak, o ile przewidziano w umowie | Pełne prawa | Tak, do limitów ustawowych |
Na czas nieokreślony | Bezterminowo | Tak, z podaniem przyczyny i dłuższym okresem | Pełne prawa i ochrona | Nie dotyczy |
Rozwiązywanie różnych rodzajów umów o pracę
Sposób rozwiązania umowy zależy od jej rodzaju. W przypadku umowy na okres próbny każda ze stron może ją wypowiedzieć z zachowaniem krótkiego okresu wypowiedzenia, często wynoszącego kilka dni lub tydzień. Zobowiązania czas określony mogą być wypowiedziane przed terminem zakończenia tylko wtedy, gdy zawarto w nich stosowną klauzulę. W przeciwnym razie strony są zobowiązane do pracy do ustalonego końca umowy.
Rozwiązanie umowy na czas nieokreślony wymaga natomiast zachowania formalności. Składa się na to forma pisemna, okres wypowiedzenia zależny od stażu pracy oraz (w przypadku wypowiedzenia przez pracodawcę) wskazanie przyczyny wypowiedzenia. Często w praktyce stosuje się również rozwiązanie umowy za porozumieniem stron, pozwalając uniknąć konfliktów i skrócić okres wypowiedzenia.